Choroby tropikalne

Grupę podróżujących do tropiku tworzą osoby różniące się wiekiem, płcią, statusem zawodowym i stanem zdrowia. Do szczególnej grupy należą kobiety w ciąży oraz dzieci, które wymagają odmiennych dawek leków przeciwmalarycznych. Do turystów wymagających szczególnej troski należą także osoby starsze, osoby przewlekle chore oraz pacjenci po przeszczepach. Powyższe uwarunkowania wpływają na dobór profilaktyki przeciwmalarycznej, szczepienie przeciwko żółtej gorączce oraz na profilaktykę przeciw biegunkom.

Mimo nasilającego się ruchu turystycznego, duży odsetek podróżujących nie posiada odpowiedniego przygotowania do wyjazdu do krajów odmiennej strefy klimatyczno - sanitarnej.
Przestrzeganie zasad higieny w odmiennej strefie klimatycznej obejmuje nie tylko szeroko rozumianą higienę osobistą (mycie zębów w wodzie przegotowanej, noszenie bielizny bawełnianej i pełnego obuwia), ale również higienę żywienia (picie wody przegotowanej, napojów puszkowanych lub kapslowanych, mycie owoców), ochronę przed słońcem, przegrzaniem, nadmierną wysokością, unikanie kąpieli w zbiornikach słodkowodnych oraz kontaktu ze zwierzętami jadowitymi i roślinami trującymi, rezygnacja z drobnych zabiegów, które zwiększają ryzyko wystąpienia chorób wenerycznych i przenoszonych drogą krwi (tatuaże, akupunktura, przekłuwanie uszu).

Malaria

Chorobę wywołują pasożyty malarii (Plasmodium spp.) wnikające przez skórę po ukłuciu samicy komara widliszka (Anopheles spp.). Komary przyciąga do ludzi dwutlenek węgla z wydychanego powietrza, kwas mlekowy oraz inne związki zawarte w ludzkim pocie i oddechu. Owady wyczuwają wilgoć i ciepło promieniujące z naszych ciał, dlatego kobiety w ciąży, których temperatura ciała jest nieco wyższa są kłute najczęściej.

Objawy malarii są bardzo niecharakterystyczne, dlatego malaria może przypominać wiele innych chorób występujących u człowieka. Do najczęstszych objawów należą: złe samopoczucie, bóle głowy, gorączka, bóle mięśni i stawów, dreszcze, poty oraz powiększenie wątroby i śledziony. W ciężkich postaciach malarii rozwijają się zaburzenia krzepnięcia i niewydolność wielonarządowa (wątroby, nerek, płuc, serca). Rozpoznanie malarii jest trudne, gdyż wymaga specjalistycznego badania krwi obwodowej z użyciem mikroskopu (stwierdzenie pasożytów w krwinkach czerwonych), a testy wykonywane w punktach medycznych w krajach tropikalnych często są niewiarygodne.

Aktualnie nie ma szczepionki przeciw malarii, dlatego by zapobiec zarażeniu należy stosować leki przeciwmalaryczne lub środki chroniące przed ukłuciami komarów. Leki (tabletki) przeciwmalaryczne należy zażywać przed i w trakcie podroży oraz po powrocie do kraju, a ich dobór zależy głównie od miejsca pobytu w tropiku. Mechaniczna ochrona przed ukłuciami komarów polega na stosowaniu moskitier, środków odstraszających czyli repelentów (np. Mugga) oraz odzieży ochronnej w postaci bluzek z długimi rękawami i spodni z długimi nogawkami.

Schistosomoza

Chorobę nazywaną "zemstą Faraonów" wywołują pasożyty (Schistosoma spp.) wnikające przez skórę podczas kąpieli  w stojących wodach słodkich. Do najczęstszych objawów schistosomozy należą: wysypka, gorączka, kaszel, pokrzywka, krwinkomocz oraz krwista biegunka. Rozpoznanie choroby polega na stwierdzeniu pasożytów w moczu lub kale badanych z użyciem mikroskopu. Z uwagi na brak szczepień i leków zapobiegających zarażeniu jedynym sposobem ochrony przed zarażeniem jest unikanie kąpieli  w stojących wodach słodkich.

Gorączka Denga

Gorączkę denga wywołują wirusy (Flaviviridae) wnikające do krwi po ukłuciu komara (Aedes spp.). Pierwsze zachorowanie przebiega łagodnie i obrazem klinicznym przypomina chorobę przeziębieniową z 2-fazową gorączką, nudnościami, wymiotami, bólami mięśni i stawów oraz wysypką. Kolejne zachorowanie może być powikłane ciężkimi zaburzeniami krzepnięcia w postaci samoistnych krwawień z błon śluzowych jamy ustnej, dziąseł i nosa oraz wybroczyn krwotocznych i rozległych sińców na skórze. Przedłużające się krwawienie prowadzi do wstrząsu, który objawia się bladością powłok skórnych, patologiczną sennością, znacznym spadkiem ciśnienia tętniczego i w krótkim czasie prowadzi do zgonu!

Rozpoznanie gorączki denga polega na badaniu krwi na obecność przeciwciał (odczyn serologiczny) i materiału genetycznego wirusa (PCR). W związku z brakiem szczepień ochronnych i leków zapobiegających zakażeniu, jedynym sposobem zapobiegania zakażeniu jest mechaniczna ochrona przed ukłuciami komarów (moskitiery, środki odstraszające owady czyli repelenty np. Mugga, odzież ochronna).

Biegunka podróżnych

Biegunka podróżnych jest najczęstszą dolegliwością wśród podróżujących! Najczęstszą przyczyną są bakterie (Escherichia coli) wnikające do organizmu człowieka wraz z wodą i pokarmami. Choroba manifestuje się luźnymi wypróżnieniami > 3 na dobę, którym często towarzyszą nudności, wymioty, bóle brzucha, wzdęcia, osłabienie, kurcze łydek. Biegunka może prowadzić do znacznego odwodnienia wymagającego pobytu w szpitalu!

Zapobieganie biegunce podróżnych polega na przestrzeganiu zasad higieny tropikalnej takich jak: picie wody butelkowanej lub napojów po przegotowaniu, spożywanie owoców i warzyw obranych własnoręcznie ze skórki, unikanie surowego pożywienia, szczególnie produktów mlecznych, lodów i kostek lodu do napojów oraz mycie rąk przed posiłkiem.
W każdym przypadku przewlekającej się biegunki podróżnych lub powrotu z rejonów występowania tej choroby konieczne są specjalistyczne badania lekarskie i laboratoryjne!

Leiszmaniozy

Leiszmaniozy to grupa chorób pasożytniczych przenoszonych za pośrednictwem  muszek piaskowych, nazywanych potocznie moskitami. Leiszmanioza występuje w trzech postaciach: skórnej, śluzówkowo-skórnej oraz trzewnej. Charakterystyczną zmianą miejscową dla leiszmaniozy skórnej jest niebolesne owrzodzenie zlokalizowane na odsłoniętych częściach ciała wyglądem przypominające stożek wulkanu. Postać śluzówkowo-skórna cechuje się uszkodzeniem chrząstek nosa, gardła lub krtani co powoduje znaczne trudności w przyjmowaniu posiłków oraz zaburza mowę i oddychanie. Śmiertelnym powikłaniem leiszmaniozy skórno-śluzówkowej jest zachłystowe zapalenie płuc! Do typowych objawów leiszmaniozy trzewnej należy wysoka gorączka z dreszczami z towarzyszącym powiększeniem śledziony, wątroby i węzłów chłonnych (limfadenopatia) oraz uszkodzenie szpiku kostnego i wyniszczenie. Ciężkim powikłaniem choroby są współistniejące nadkażenia bakteryjne (zapalenie płuc, gruźlica) i masywne infekcje grzybicze. Nie leczona lub zbyt późno leczona leiszmanioza trzewna zwykle kończy się zgonem! Rozpoznanie leiszmaniozy polega na stwierdzeniu obecności pasożytów w materiale (szpik kostny, bioptat wątroby, śledziony lub węzłów chłonnych) badanym pod mikroskopem oraz na badaniu krwi na obecność przeciwciał (odczyn serologiczny). W związku z brakiem szczepień ochronnych i leków zapobiegających zakażeniu, jedynym sposobem zapobiegania zachorowaniu na leiszmaniozę jest mechaniczna ochrona przed ukłuciami owadów (moskitiery, środki odstraszające owady czyli repelenty np. Mugga, odzież ochronna). W każdym przypadku podejrzenia leiszmaniozy trzewnej konieczne są specjalistyczne badania lekarskie i laboratoryjne!

Pełzakowica (Ameboza)

Pełzakowica jest chorobą pasożytniczą nabywaną poprzez picie zarażonej wody, stosowanie kostek lodu do napojów przygotowywanych z wody niewiadomego pochodzenia oraz spożywanie surowej i półsurowej żywności. Do zarażenia pasożytem może dojść również za pośrednictwem brudnych rąk, banknotów i innych przedmiotów codziennego użytku oraz w wyniku przypadkowego kontaktu z bezobjawowym nosicielem, takim jak np. kucharz, kelner lub sprzedawca uliczny. Do typowych objawów pełzakowicy należą luźne wypróżnienia z domieszką krwi i śluzu, bolesne parcie na stolec, rozlane bóle brzucha, wzdęcia, nudności i objawy złego samopoczucia. Ciężkim powikłaniem pełzakowicy mogą być ropnie pełzakowe wątroby lub mózgu! Rozpoznanie pełzakowicy polega na stwierdzeniu obecności pasożyta w materiale (kał, materiał z "ropni" pełzakowych) badanym z użyciem mikroskopu oraz na badaniu krwi na obecność przeciwciał (odczyn serologiczny). Jedynym sposobem zapobiegania zachorowaniu jest picie wody butelkowanej lub napojów po przegotowaniu, spożywanie owoców i warzyw obranych własnoręcznie ze skórki, unikanie surowego pożywienia, szczególnie produktów mlecznych, lodów i kostek lodu do napojów oraz mycie rąk przed posiłkiem. W każdym przypadku podejrzenia pełzakowicy konieczne są specjalistyczne badania lekarskie i laboratoryjne!

Gorączka Chikungunya

Gorączka Chikungunya jest tropikalną chorobą wirusową, powodowaną przez wirusa RNA z rodzaju alphavirusów: wirusa chikungunya, CHIKV (ang. chikungunya virus). Wektorem wirusa są komary z gatunków Aedes aegypti i Aedes albopictus (komar tygrysi). Rezerwuarem naturalnym wirusa są małpy. Liczba zachorowań wyrażana jest w setkach tysięcy. Zakażenie CHIKV występuje w Ameryce Południowej i Środkowej, w Azji Południowo-Wschodniej i na półwyspie indyjskim oraz Afryce Subsaharyjskiej i Oceanii. Pojedyncze przypadki odnotowano w Europie: we Włoszech, Francji, Hiszpanii, Grecji, a także Szwajcarii, Niemczech, Belgii, Holandii i Chorwacji. Do objawów charakterystycznych zakażenia CHIKV należą: wysoka gorączka (>39 stopni), bóle mięśni i głowy, swędząca wysypka, bóle dużych stawów, zapalenie spojówek i światłowstręt oraz nudności, wymioty i biegunka. Choroba posiada dwie fazy: ostrą gorączkową i zapalenie stawów. Może dochodzić do zaburzeń krzepnięcia krwi, zapalenia mięśnia sercowego i powikłań neurologicznych. Pewien odsetek zakażeń może przebiegać bezobjawowo (3-25%). Śmiertelność wynosi około 1 przypadku na 1000 chorych.

W każdym przypadku podejrzenia gorączki Chikungunya konieczne są specjalistyczne badania lekarskie i laboratoryjne!

Wirus Zika

Ostra choroba zakaźna wywoływana przez wirusa Zika (ZIKV) należącego do rodziny Flaviviridae, rodzaju Flavivirus, który jest również czynnikiem etiologicznym dengi, żółtej gorączki, gorączki Zachodniego Nilu, japońskiego zapalenia mózgu. ZIKV jest odzwierzęcym, arbowirusem, którego nosicielami są tropikalne gatunki komarów, przede wszystkim Aedes aegypti. Do zakażenia może dochodzić w wyniku ukąszenia przez komara. Udowodniono również, że ZIKV może przenosić się drogą płciową, przez transfuzję krwi oraz okołoporodowo.  ZIKV został wykryty w Afryce, następnie w Polinezji, w kilku krajach wyspiarskich, a w 2015 r. w Ameryce Południowej. Istnieje duże ryzyko że zasięg ZIKV obejmie Europę. Arbowirus ZIKV należy do grupy Flaviwirusów (jak np. HCV). Materiałem genetycznym jest jednoniciowy RNA. Objawy zakażenia ZIKV są podobne do zakażeń innymi arbowirusami przenoszonymi przez komary. Obejmują gorączkę z wysypką, bólami i zawrotami głowy, bólem stawów, podwyższoną temperaturą. Objawy utrzymują się do ok. tygodnia. Największe zagrożenie ze strony ZIKV stanowi możliwość transmisji zakażenia rozwijającego się w trakcie ciąży na płód, prowadzącego m.in. do mikrocefalii (małogłowia) u dziecka. Detekcja ZIKV w surowicy krwi jest możliwa w okresie do ok. 3 dni od pojawienia się objawów zakażenia lub do 10 dni od potencjalnego momentu zakażenia.